ΣΤΑΤΙΝΕΣ ΚΑΙ ΣΩΣΤΗ ΔΙΑΤΡΟΦΗ

Οι στατίνες είναι δραστικές ουσίες που περιέχονται σε νεότερης γενιάς φάρμακα, τα οποία συμβάλλουν στη μείωση των επίπεδων της χοληστερόλης στο αίμα και κατ’ επέκταση του καρδιαγγειακού κινδύνου, όπως προκύπτει από μεγάλες μελέτες. Τα φάρμακα αυτά στην ουσία εμποδίζουν τη δράση και την παραγωγή μιας ένωσης (γνωστής ως HMG-CoA) που παράγεται από το ήπαρ, με άμεση συνέπεια τη μείωση της παραγωγής χοληστερόλης. Έχει αποδειχθεί ότι οι στατίνες δεν δρουν μόνο μειώνοντας τα επίπεδα της LDL-χοληστερόλης, αλλά έχουν διάφορες άλλες πλειοτροπικές δράσεις, μία εκ των οποίων  σχετίζεται με την αύξηση των επιπέδων της Βιταμίνης D.

Στους ασθενείς χαμηλού κινδύνου εκδήλωσης καρδιαγγειακών, κύρια παρέμβαση αποτελεί η υιοθέτηση υγιεινής διατροφή και η αλλαγή τρόπου ζωής. Από μελέτες προκύπτει οτι σε ασθενείς οι οποίοι δεν κατορθώνουν να μειώσουν τα επίπεδα της χοληστερόλης τους μέσω της διατροφής και του τρόπου ζωής και οι τιμές της LDLχοληστερόλης παραμένουν >190 mg/dL, τότε η χορήγηση στατίνης συμβάλλει θετικά στην ελάττωση της καρδιαγγειακής νοσηρότητας.

Στους ηλικιωμένους ασθενείς άνω των 70 ετών, συστήνεται η επιδίωξη των ίδιων θεραπευτικών στόχων με τους νεότερους, με τη χορήγηση όσο το δυνατό χαμηλών δόσεων στατινών για την αποφυγή παρενεργειών.

Ο μεταβολισμός και οι πιθανές αλληλεπιδράσεις των στατινών αποτελούν σημαντικό παράγοντα αξιολόγησης για τη χορήγησή τους σε δυσλιπιδαιμικούς ασθενείς, λόγω της ταυτόχρονης λήψης και αλλών φαρμάκων για την αντιμετωπιση της νόσου ή συνοδών νοσημάτων και επιπλοκών.

Οι ασθενείς που λαμβάνουν υπολιπιδαιμική αγωγή με στατίνες, είναι απαραίτητο να ελέγχουν συχνά τα επίπεδα των ηπατικών ενζύμων. Η φαρμακευτική αγωγή με στατίνες και οι ανεπιθύμητες ενέργειες που μπορεί να παρουσιάσουν εξαρτώνται από την κατασταση υγείας του ασθενούς, την ηλικία και την πιθανή φαρμακευτική αγωγή, που μπορεί ήδη να λαμβάνει το άτομο για κάποιο νόσημα.

Μερικές από αυτές τις παρενέργειες περιλαμβάνουν:

Ηπατική βλάβη : Οι στατίνες μπορεί να προκαλέσουν αύξηση των ηπατικών ενζύμων, καθώς αλλάζει ο μεταβολισμός τους και αποκαθίστανται μετά από τη διακοπή ή τη μείωση της δοσολογίας τους. Εάν η αύξηση των ηπατικών ενζύμων είναι μικρή, οι περισσότεροι ασθενείς μπορούν να συνεχίσουν την αγωγή τους. Σε κάθε περίπτωση οι ασθενείς που λαμβάνουν στατίνες, πρέπει να κάνουν αιματολογικές εξετάσεις έξι εβδομάδες μετά την έναρξη της αγωγής, για τον έλεγχο της ηπατικής τους λειτουργίας. Στη περίπτωση που δεν υπάρχει πρόβλημα και συνεχίζεται η ίδια δόση στατίνης, οι εξετάσεις θα πρέπει επαναλαμβάνονται κάθε χρόνο. Όμως, σε περίπτωση που παρατηρηθεί σοβαρή αύξηση των ηπατικών ενζύμων, ο ασθενής πρέπει να διακόψει την αγωγή.

Μυϊκά προβλήματα Οι στατίνες μπορεί να προκαλέσουν μυοπάθεια, με συμπτώματα μυϊκού πόνου και ευαισθησίας. Όσο υψηλότερη η δοσολογία της στατίνης, τόσο πιθανότερο είναι να εμφανίσει ο ασθενής αυτούς τους πόνους.Ωστόσο, η σημαντικότερη ανεπιθύμητη ενέργεια, που σπάνια δύναται να προκαλέσουν είναι η ραβδομυόλυση, όπου οι μυς διασπώνται και απελευθερώνουν υποπροϊόντα των μυϊκών κυττάρων τα οποία συσσωρεύονται στα νεφρικά σωληνάρια και οδηγούν σε οξεία νεφρική ανεπάρκεια. Στην περίπτωση αυτή συστήνεται η διακοπή των στατινών και ιατρική παρακολούθηση.

Κίνδυνο εμφάνισης διαβήτη: Επιστημονικές μελέτες έδειξαν ότι οι στατίνες μπορεί να έχουν διαβητογόνο δράση, αυξάνοντας έτσι την πιθανότητα εμφάνισης σακχαρώδους διαβήτη, σε ποσοστό (10-12%) των ατόμων που λαμβάνουν μεγάλες δόσεις στατινών .

Επίδραση στα εγκεφαλικά κύτταρα: Σύμφωνα με μελέτη του Journal of Lipid Research, οι στατίνες έχουν μεγάλο εύρος επιδράσεων στα εγκεφαλικά κύτταρα. Οι συγγραφείς ανέφεραν ότι οι ιατροί πρέπει να προσέχουν ιδιαίτερα όταν καθορίζουν την δοσολογία των στατινών, ιδιαίτερα στους ηλικιωμένους, γιατί σε αυτούς τα επίπεδα της χοληστερίνης στον εγκέφαλο έχουν την τάση  να μειώνονται.

Ήπιες ανεπιθύμητες ενέργειες: πονοκέφαλος, γαστρεντερικές διαταραχές, διαταραχές ύπνου και εξανθήματα.

Διατροφικές συμβουλές για όσους λαμβάνουν στατίνες

Η υιοθέτηση υγιεινού τρόπου ζωής έχει αποδειχθεί ευεργετική στη μείωση των επιπέδων ολικής χοληστερόλης, και ειδικότερα στη μείωση των επιπέδων της LDL-χοληστερόλης, στην αύξηση της HDL-χοληστερόλης και στη μείωση των τριακυλογλυκερολών.

Οι ειδικοί επισημαίνουν ότι ακόμη και αν παίρνετε στατίνες, επιβάλλεται να κάνετε κάποιες αλλαγές στον τρόπο ζωής, υιοθετώντας υγιεινές διατροφικές συνήθειες και άσκηση, προκειμένου να μεγιστοποιήσετε την ωφέλεια των φαρμάκων.

Τι να προσέξετε:

Ακολουθείστε το μεσογειακό μοντέλο διατροφής πλούσιο σε φρούτα και λαχανικά, δημητριακά ολικής άλεσης, ελαιόλαδο, ξηρούς καρπούς, όσπρια και ψάρια. Έχει αποδειχθεί ότι μειώνει τα λιπίδια στο αίμα και κατά συνέπεια τον κίνδυνο καρδιαγγειακών παθήσεων κατά 30%.

Διατηρείστε ένα υγιές σωματικό βάρος: σε περίπτωση αυξημένου βάρους ενδείκνυται η μείωση των προσλαμβανόμενων θερμίδων και η απώλεια βάρους, η οποία μειώνει τα επίπεδα των λιπιδίων και συνεπώς τον καρδιαγγειακό κίνδυνο. Η περίμετρος της μέσης χρησιμοποιείται ως δείκτης στην αξιολόγηση του καρδιαγγειακού κινδύνου, καθώς είναι ενδεικτικός του συσσωρευμένου λίπους στην περιοχή της κοιλιάς και δεν πρέπει να ξεπερνάει τα 94 εκατοστά στους άνδρες και τα 80 εκατοστά στις γυναίκες, ενώ θεωρείται υψηλός κίνδυνος όταν είναι >102 εκατοστά στους άνδρες και >88 εκατοστα αντιστοίχως, στις γυναίκες.

Περιορίστε τα κορεσμένα και trans λιπαρά: Tα άτομα που λαμβάνουν στατίνες θα πρέπει να περιορίσουν την ποσότητα λίπους στη διατροφή τους και κυρίως των κορεσμένων και trans λιπαρών οξέων. Συστήνεται να προτιμάται η κατανάλωση τροφών με άπαχη πρωτεΐνη, όπως ψάρια και πουλερικά χωρίς πέτσα και να αποφεύγονται τα πολύ λιπαρά τυριά και οι τροφές που περιέχουν ζωικό βούτυρο και trans λιπαρά (όπως συσκευασμένα γλυκά, έτοιμα αρτοσκευάσματα, κράκερ, μαργαρίνες κ.λπ.), ενώ στις μαγειρικές παρασκευές θα πρέπει να αποφεύγεται το τηγάνισμα.

Περιορίστε την κατανάλωση ολικού λίπους στη διατροφή: H πρόσληψη ολικού διαιτητικού λίπους σε ποσοστό μεγαλύτερο του 35% της συνολικής ημερήσιας ενεργειακής πρόσληψης, έχει βρεθεί ότι σχετίζεται, με αυξημένη πρόσληψη κορεσμένου λίπους από τη διατροφή.

Καταναλώστε ω-3 λιπαρά οξέα: Πολλές μελέτες έχουν δείξει ότι τα ω-3 λιπαρά μειώνουν την εμφάνιση καρδιαγγειακών παθήσεων και βελτιώνουν την έκβασή τους. Αν και δεν είναι σαφές αν τα ω-3 λιπαρά οξέα που προέρχονται από φυτά (όπως το α-λινολεϊκό από την ελιά και το λάδι) ή από τα ψάρια είναι τα πιο ωφέλιμα για την υγεία της καρδιάς, και τα δύο πρέπει να αποτελούν τμήμα μιας υγιεινής διατροφής. Με βάση τις ερευνητικές ενδείξεις, συστήνεται η ημερήσια  πρόσληψη  0,5-1,8 γραμμαρίων είτε αυτά προέρχονται από ψάρια είτε από κάψουλες συμπληρωμάτων, ενώ συστήνεται τουλάχιστον 2 γεύματα εβδομαδιαίως να περιλαμβάνουν λιπαρά ψάρια. Επίσης συστήνεται η κατανάλωση ελαίων (όπως είναι τα έλαια ελιάς, καρυδιών και λιναρόσπορου) και ξηρών καρπών (λιναρόσπορος, καρύδια), καθώς  είναι πηγές α-λινολεϊκού οξέος (ALA).

Προτιμήστε προϊόντα ολικής άλεσης: Η υψηλή κατανάλωση τροφίμων ολικής αλέσεως, όπως τα δημητριακά ολικής, το αλεύρι ολικής, το ψωμί και τα ζυμαρικά ολικής, έχουν προστατευτική δράση που δεν οφείλεται μόνο στις ίνες, αλλά και στα υπόλοιπα θρεπτικά συστατικά αυτών των τροφίμων, όπως βιταμίνες του συμπλέγματος Β, μαγνήσιο, σίδηρο και αντιοξειδωτικά. Φάνηκε ότι η αύξηση της κατανάλωσης δημητριακών ολικής άλεσης εμποδίζει σημαντικά την εξέλιξη της αθηροσκλήρωσης, σχεδόν όσο επιβραδύνει τη νόσο και η φαρμακευτική αγωγή. Μια δίαιτα με τρόφιμα φυτικής προέλευσης έχει αποδειχθεί ότι είναι ικανή να αντιστρέψει την εξέλιξη της καρδιακής νόσου, ανοίγοντας τις αρτηρίες που έχουν εμφανίσει στένωση.

Καταναλωστε φυτικές ίνες: Οι φυτικές ίνες αποτελούν ένα ξεχωριστό θρεπτικό συστατικό της διατροφής. Μια δίαιτα που περιέχει πέντε ή περισσότερες μερίδες φρούτων και λαχανικών την ημέρα (25-40 γρ. ολικών διαιτητικών ινών και 7-13 γρ. διαλυτών ινών) μπορεί να μειώσει τον κίνδυνο αγγειακού εγκεφαλικού επεισοδίου και να βελτιώσει το λιπιδαιμικό προφίλ. Τα φρούτα και τα λαχανικά αποτελούν αντιοξειδωτικές τροφές, που βοηθούν στη μη οξείδωση της LDL χοληστερόλης και μέσω αυτού του μηχανισμού προλαμβάνουν την ανάπτυξη καρδιαγγειακών νοσημάτων. Ωστόσο, τα τρόφιμα πλούσια σε φυτικές ίνες μπορεί να επιβραδύνουν την απορρόφηση πολλών φαρμάκων – μεταξύ αυτών και των στατινών, οπότε συστήνεται η κατανάλωση φυτικών ινών να απέχει χρονικά από τη λήψη του φαρμάκου τουλάχιστον 2 ώρες και η ποσότητα των φυτικών ινών στην καθημερινή διατροφή να είναι σταθερή.

Μειώστε την κατανάλωση αλατιού: Η ελάττωση της κατανάλωσής του έχει ως αποτέλεσμα τη μείωση του κινδύνου για καρδιαγγειακά νοσήματα στον γενικό πληθυσμό και ειδικά σε όσους έχουν υποκείμενη αυξημένη αρτηριακή πίεση και αυξημένο Δείκτη Μάζας Σώματος.

Περιορίστε την κατανάλωση σε αλκοόλ: Η αυξημένη κατανάλωση αλκοόλ σχετίζεται με αυξημένο καρδιαγγειακό κίνδυνο, υπέρταση και εμφάνιση εγκεφαλικών επεισοδίων.  Ωστόσο έχει αποδειχθεί ότι το κρασί είναι ευεργετικό για την πρόληψη του καρδιαγγειακού κινδύνου όταν καταναλώνεται με μέτρο, καθώς έχει αντιοξειδωτικά συστατικά όπως οι τανίνες. Επιπροσθέτως, καθώς μία από τις παρενέργειες που έχουν οι στατίνες είναι ότι επηρεάζουν την ηπατική λειτουργία, και επειδή και το αλκοόλ επηρεάζει το συκώτι, η κατανάλωση αλκοόλ από άτομα που λαμβάνουν στατίνες θα πρέπει να είναι περιορισμένη.

Αυξήστε την κατανάλωση σε αντιοξειδωτικά: τα αντιοξειδωτικά επηρεάζουν την δυνατότητα οξείδωσης της LDL χοληστερόλης. Οι βιταμίνες C, Eκαι το β-καροτένιο σε φυσιολογικά επίπεδα ασκούν αντιοξειδωτικό ρόλο στον οργανισμό. Τα τρόφιμα με μεγάλες συγκεντρώσεις κατεχινών έχει βρεθεί ότι βελτιώνουν την αγγειακή αντιδραστικότητα. Τέτοια τρόφιμα είναι τα κόκκινα σταφύλια, το κόκκινο κρασί, το τσάι κυρίως το πράσινο, η σοκολάτα και το ελαιόλαδο. Τα τρόφιμα αυτά πρέπει να ενσωματώνονται σε κάθε ισορροπημένη διατροφή που στοχεύει στην πρόληψη καρδιαγγειακών νοσημάτων.

Αποφύγετε την κατανάλωση γκρέιπ φρουτ: Είναι γνωστό ότι στις αντενδείξεις που αναγράφονται σε ορισμένα φάρμακα, υπάρχει ειδική αναφορά στο γκρέιπφρουτ, λόγω του ότι περιέχει μια ουσία, την φουρανοκουμαρίνη, που μειώνει τη δραστηριότητα των ενζύμων που είναι υπεύθυνα για το μεταβολισμό πολλών φαρμάκων και τοξινών, με αποτέλεσμα οταν πίνετε αυτόν τον χυμό, η ικανότητα των ενζύμων αυτών να μεταβολίσουν το φάρμακο να μειώνεται. Έτσι, τα επίπεδα του φαρμάκου στο αίμα μπορεί να αυξηθούν πολύ, με αποτέλεσμα να υπάρχει κίνδυνος για παρενέργειες. Αυτός είναι ο λόγος που συστήνεται να αποφεύγουν το γκρέιπ φρουτ και τον χυμό του όσοι λαμβάνουν στατίνες και ειδικά σιμβαστατίνη ή ατορβαστατίνη.

Μαγειρέψτε υγιεινά : Ο τρόπος μαγειρέματος είναι επίσης σημαντικός για τον έλεγχο της διατροφής, καθώς πρέπει να αποφεύγονται τα τηγανιτά και να ενσωματώνονται στη διατροφή τα ψητά σχάρας, τα βραστά ή τα φαγητά στον ατμό.

Εντάξτε τρόφιμα με φυτοστερόλες καθημερινά στη διατροφή σας : Τα τρόφιμα που περιέχουν φυτοστερόλες συστήνεται να αποτελούν μέρος της καθημερινής σας διατροφής, καθώς η κατανάλωση 1,5-3 γρ. φυτοστερολών την ημέρα έχει φανεί κλινικά ότι μειώνει τα επίπεδα της LDL χοληστερόλης και ίσως και των τριγλυκεριδίων από 7% έως 12,5%. Η ωφέλιμη αυτή ποσότητα πετυχαίνεται από τρόφιμα εμπλουτισμένα σε φυτοστερόλες όπως προϊόντα επάλειψης, ροφήματα γιαουρτιού, γάλα, γιαούρτι, με 1-3 μερίδες την ημέρα. Είναι σημαντικό να τονίσουμε ότι τρόφιμα με φυτοστερόλες δεν αντικαθιστούν την φαρμακευτική αγωγή με στατίνες, μπορούν όμως να ενισχύσουν τη δράση τους σε άτομα με υπερχοληστερολαιμία, χωρίς να επηρεάζουν αρνητικά όσους έχουν φυσιολογικές τιμές χοληστερόλης.

Αυξήστε τη σωματική σας δραστηριότητα: Η αερόβια τακτική άσκηση συμβάλλει αποτελεσματικά στη μείωση των LDL, των τριγλυκεριδίων και την αύξηση της HDL. Μεγαλύτερης διάρκειας και πιο έντονη σωματική δραστηριότητα επιφέρει καλύτερα αποτελέσματα στη μείωση των λιπιδίων, ενώ τα άτομα που δεν έχουν ενσωματώσει στον τρόπο ζωής τους την άσκηση θα ήταν αξιόλογο αν ξεκινούσαν με 30 λεπτά σωματικής δραστηριότητας μέτριας έντασης.

Συμπερασματικά, είναι προφανές ότι η διατροφή αποτελεί βασικό παράγοντα για την πρόληψη της καρδιαγγειακής νόσου και πως ακόμη και κάποιες μικρές, εύκολα εφαρμόσιμες αλλαγές στη διατροφή, σε συνδυασμό με έναν δραστήριο τρόπο ζωής μπορούν να έχουν σημαντικό αντίκτυπο στη βελτίωση της κλινικής εικόνας του ασθενούς, στη μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα της φαρμακευτικής αγωγής και στην τελική αντιμετώπιση της νόσου.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1. E.N. Georgousopoulou, D.B. Panagiotakos, C. Pitsavos, et al., “Assessment of diet quality improves the classification ability of cardiovascular risk score in predicting future events: The 10-year follow-up of the ATTICA study (2002-2012),” Eur. J. Prev. Cardiol., vol. Pii:2047487314555095, 2014.
2. Finks, S.W., et al., “Key Articles of Dietary Interventions that Influence Cardiovascular Mortality,” Pharmacotherapy, vol. 32, no. 4, pp. 54-87, 2012.
3. Hooper, L., et al., “Reduced or modified dietary fat for preventing cardiovascular disease,” Cochrane Database Syst Rev, vol. 7, p. CD002137, 2011.
4. KrummelDA. Ιατρική διατροφική θεραπεία για καρδιαγγειακή νόσο.In Mahan L.K, Escott -Stump S, (eds.) Krause’s ΘεραπευτικήΔιατροφή, 12nd ed. Philadelphia: Elsevier BV;2008. ΙατρικέςεκδόσειςΛίτσας; 2014: 182-20.
5. Thompson, G., Morrell, J. & Wilson, P., 2007. Δυσλιπιδαιμία στην κλινική πράξη. Mendor EditionsS.A.
6. Ευθυμιάδης Ν. Αποστολος, Αθηροσκλήρωση-πρόληψη και θεραπευτικά αντιμετώπιση καρδιαγγειακών επιπλοκών, Εκδόσεις University Studio Press, 2016: 182-204
7. Υπουργείο Υγείας, 2017. Ανάπτυξη 13 Κατευθυντήριων Οδηγιών Γενικής Ιατρικής για τη διαχείριση των πιο συχνών νοσημάτων και καταστάσεων υγείας στην Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας: Δυσλιπιδαιμία. [Έντυπο] Αθήνα: Υπουργείο Υγείας.