Ο ρόλος των προβιοτικών στη βελτίωση της υγείας και την ενίσχυση του ανοσοποιητικού συστήματος

Ο ρόλος των προβιοτικών στη βελτίωση της υγείας και την ενίσχυση του ανοσοποιητικού συστήματος

Προβιοτικά, τα καλά βακτήρια

Τα προβιοτικά, έχει βρεθεί ότι συμβάλλουν στην πρόληψη συγκεκριμένων παθολογικών καταστάσεων, αλλά και γενικότερα στην προαγωγή της υγείας. Όσον αφορά τους ηλικιωμένους, μελέτες δείχνουν ότι η κατανάλωσή τους συμβάλλει στην αντιμετώπιση καταστάσεων που εμφανίζονται συχνότερα σε αυτή την περίοδο της ζωής του ανθρώπου και αφορούν την κακή θρέψη, τη δυσανεξία στη λακτόζη και τη δυσκοιλιότητα. Πολυάριθμες έρευνες καταδεικνύουν ότι η συστηματική χορήγηση προβιοτικών στους ηλικιωμένους ενισχύει σημαντικά τους ανοσολογικούς μηχανισμούς.

O όρος προβιοτικά είναι λατινικής και ελληνικής προέλευσης και ερμηνεύεται ως «απαραίτητο για τη ζωή» (probiotic = για τη ζωή). Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (ΠΟΥ) και τη Διεθνή Οργάνωση Τροφίμων και Γεωργίας (FAO), τα προβιοτικά είναι ζωντανοί οργανισμοί, οι οποίοι όταν χορηγηθούν σε επαρκείς ποσότητες, επιφέρουν ευεργετικά αποτελέσματα για τον οργανισμό που τα λαμβάνει. Τα προβιοτικά είναι ωφέλιμοι μικροοργανισμοί οι οποίοι επιβιώνουν της πέψης, εισέρχονται στο έντερο και έχουν πολυποίκιλες ευεργετικές ιδιότητες. Τα πιο γνωστά και εκτενώς μελετημένα βακτήρια, είναι οι γαλακτοβάκιλλοι ή Lactobacillous και τα Bifidobacterium, τα οποία σύμφωνα με έρευνες παίζουν ρόλο στην πρόληψη και την αντιμετώπιση παθολογικών καταστάσεων που σχετίζονται με το γαστρεντερικό σύστημα.

Τα κριτήρια επιλογής κατάταξης κάποιων βακτηρίων στα προβιοτικά είναι:

1. Η ευεργετική επίδραση στην υγεία του ανθρώπινου οργανισμού

2. Η δυνατότητα καλλιέργειας τους σε μεγάλη κλίμακα

3. Η απουσία παθογόνου, αλλεργιογόνου, ή μεταλλαξιογόνου / καρκινογόνου δράσης

4. Η ικανότητα επιβίωσής των, σε επαρκείς ποσότητες κατά την αποθήκευσή τους μέχρι τη χορήγησή τους

5. Η αντοχή στο όξινο περιβάλλον του στομάχου και στα χολικά άλατα

6. Η συμβολή στη διαμόρφωση των οργανοληπτικών χαρακτηριστικών των προϊόντων ζύμωσης στα οποία προστίθενται

7. Η πιθανή παραγωγή αντιμικροβιακών ουσιών

8. Οι ιδιότητές τους να παραμένουν σταθερές, τόσο κατά τη διαδικασία παραγωγής του τροφίμου ή σκευάσματος, όσο και κατά τη συντήρησή του.

Τα προβιοτικά στη διατροφή μας

Η πιο συνηθισμένη μορφή χορήγησης των προβιοτικών, είναι από το στόμα (υγρό, σκόνη ή κάψουλα, ή μέσω προσθήκης σε τρόφιμα). Η απαιτούμενη ποσότητα ή αναλογία των προβιοτικών δεν έχει ακόμη πλήρως τεκμηριωθεί, πρόσφατες όμως μελέτες δείχνουν ότι η χορήγηση προβιοτικών με την προσθήκη στην τροφή είναι ικανοποιητική.

Φυσικές πηγές των προβιοτικών είναι τα γαλακτοκομικά προιόντα που έχουν υποστεί ζύμωση, όπως γιαούρτι και κεφίρ και τα συμπληρώματα διατροφής, με αποδεδειγμένες ευεργετικές επιδράσεις όπως:

1. Ανακούφιση των συμπτωμάτων της δυσανεξίας στη λακτόζη

2. Ανακούφιση της δυσκοιλιότητας

3. Ενίσχυση του ανοσοποιητικού συστήματος

4. Μείωση της πιθανότητας μετάλλαξης των εντερικών επιθηλιακών κυττάρων

5. Εξισορρόπηση της εντερικής μικροχλωρίδας

6. Θεραπευτική αγωγή της οξείας και της ιογενούς διάρροιας

Μολονότι τα γαλακτοκομικά προϊόντα αποτελούν τους κύριους φορείς των προβιοτικών, εν τούτοις υπάρχουν και άλλα μη γαλακτοκομικά προϊόντα, όπως αυτά που βασίζονται στη σόγια και τα φρούτα (π.χ. γάλα σόγιας, χυμοί φρούτων), τα οποία μπορούν να αξιοποιηθούν ως δυνητικοί φορείς προβιοτικών, λόγω της αυξανόμενης ζήτησης από τη μεριά των καταναλωτών για προϊόντα με νέα αρώματα και γεύσεις.

Οφελη για την υγεία

Στην περίπτωση των ατόμων που διανύουν την τρίτη ηλικία, τα προβιοτικά δρουν ευεργετικά στις διάφορες παθολογικές καταστάσεις που εμφανίζονται πιο συχνά στην περίοδο αυτή, όπως η κακή θρέψη, η δυσκοιλιότητα, η διάρροια, η δυσανεξία στη λακτόζη, ο καρκίνος και το εξασθενημένο ανοσοποιητικό σύστημα. Εκτιμάται, οτι το 30% του παγκόσμιου πληθυσμού υποφέρει, ως ένα βαθμό, από δυσθρεψία, η οποία εντοπίζεται κυρίως στις ανεπτυγμένες χώρες. Μάλιστα, απαντάται συχνά στους ηλικιωμένους και εκτιμάται ότι οι διάφορες ασθένειες και η ηλικία πάνω από τα 80 έτη, αποτελούν παράγοντες κινδύνου για την εμφάνισή της. Πιθανολογείται οτι η υποθρεψία οδηγεί σε καταστροφή του εντερικού επιθηλίου, προκαλώντας ελάττωση των ανοσολογικών μηχανισμών του εντέρου, μείωση της απορρόφησης των θρεπτικών συστατικών και της όρεξης. Στο σύνδρομο διαπερατού εντέρου, ενδέχεται βακτήρια της εντερικής χλωρίδας να καταφέρνουν να διέρχονται διαμέσου του βλεννογόνου στη συστηματική κυκλοφορία, οδηγώντας σε σηπτικές καταστάσεις και στην εμφάνιση μολυσματικών καταστάσεων, σε απομακρυσμένες θέσεις του οργανισμού. Τα προβιοτικά, βελτιώνουν τη διατροφική κατάσταση των ασθενών και μάλιστα εχει προταθεί απο τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, το γιαούρτι, ως τροφή ιδανική για το σκοπό αυτό.

Η δυσκοιλιότητα, είναι συνηθισμένη στους ηλικιωμένους. Η χλωρίδα του εντέρου μεταβάλλεται με την πρόοδο της ηλικίας, κυρίως λόγω της μείωσης των πληθυσμών του Bifidobacterium. Αυτές οι αλλαγές συχνά τροποποιούν την κινητικότητα του εντέρου, συγχρόνως με την παραγωγή λιπαρών οξέων βραχείας αλύσου, που παράγονται από αυτά. Ένας τρόπος λοιπόν, ανακούφισης των συμπτωμάτων της δυσκοιλιότητας, είναι η μεγεθυνση των πληθυσμών Bifidobacterium με τη χρήση προβιοτικών σκευασμάτων.

Άλλη μία περίπτωση στην οποία η χρήση των προβιοτικών ενδείκνυται, είναι η διάρροια, δηλαδή η διαταραχή των κενώσεων που συνίσταται σε αύξηση του αριθμού, του όγκου και της ρευστότητας των κοπράνων. Αυτή η διαταραχή μπορεί να προκληθεί ακόμη και μετά από τη λήψη κάποιου αντιβιοτικού, εξαιτίας της υπερανάπτυξης στο έντερο παθογόνων βακτηρίων ή μυκήτων που εκμεταλλεύονται χωρικά την ευκαιριακή καταστροφή των ευεργετικών στελεχών, λόγω της μη εκλεκτικής επίδρασης του αντιβοτικού σκευάσματος και σε αυτά. Η ευεργετική δράση των προβιοτικών οφείλεται στον ανταγωνισμό τους με τους παθογόνους μικροοργανισμούς για τη χωρική επικράτηση στις ίδιες περιοχές που εντερικού βλεννογόνου.

Η δυσανεξία στις τροφές που περιέχουν λακτόζη, είναι ένα πρόβλημα το οποίο προκύπτει, λόγω της έλλειψης της β γαλακτοσιδάσης που είναι υπεύθυνη για την υδρόλυση της λακτόζης, στους μονοσακχαρίτες γλυκόζη και γαλακτόζη. Αυτό, έχει σαν συνέπεια την εκδήλωση διαφόρων συμπτωμάτων, μεταξύ των οποίων κοιλιακό άλγος, μετεωρισμό, διάρροια. Μελέτες δείχνουν οτι η κατανάλωση προϊόντων (όπως τυρί, γιαούρτι) που περιέχουν γαλακτοβάκιλλους μειώνουν τη δράση των βακτηριακών ενζύμων, ανακουφίζοντας απο τα συμπτώματα και διευκολύνοντας την πέψη.

Ένα θέμα που απασχολεί την επιστημονική κοινότητα τα τελευταία χρόνια είναι ο ρόλος των προβιοτικών στην πρόληψη και αντιμετώπιση διαφόρων μορφών καρκίνου. Ο μηχανισμός με τον οποίο θα μπορούσε να συμβαίνει αυτό είναι υπό διερεύνηση, όμως μελέτες έχουν δείξει οτι συγκεκριμένα είδη βακτηρίων (Lactobacillous, Bifidobacterium) μειώνουν τα επίπεδα των καρκινογενετικών ενζύμων που παράγονται στη χλωρίδα του εντέρου, μέσω της μειωμένης παραγωγής μεταλλαξιογόνων συστατικών και την ενίσχυση του ανοσοποιητικού συστήματος.

Ο σύγχρονος τρόπος ζωής και διατροφής, των ανεπτυγμένων κυρίως χωρών, έχει οδηγήσει τους επιστήμονες στην ανάγκη για αναζήτηση νέων ειδών μκροοργανισμών, καθώς και προϊόντων αυτών με σκοπό την πρόληψη, την θεραπεία διάφορων παθήσεων και την ενδυνάμωση του ανοσοποιητικού συστήματος.

Βέβαια, το ευρύτερο ζήτημα της ασφαλούς χρήσης των προβιοτικών δεν είναι καινούργιο και η ασφαλής κατανάλωση αυτών, συνδέεται και με την κατάσταση υγείας του ασθενούς. Οι ηλικιωμένοι, για παράδειγμα, είναι πιο πιθανό να παρουσιάσουν προβλήματα, λόγω του εξασθενημένου ανοσοποιητικού τους συστήματος και της αυξημένης πιθανότητας ευκαιριακών λοιμώξεων, της μειωμένης εντερικής δραστηριότητας και της ταυτόχρονης πρρόσληψης φαρμακευτικής αγωγής για κάποια άλλη πάθηση.

Συμβουλές για σωστή επιλογή και κατανάλωση των προβιοτικών:

1.Λήψη των προβιοτικών το πρωί, πριν από το πρωινό. Στόχος είναι τα προβιοτικά να καταλήξουν αρκετά γρήγορα στο ανώτερο τμήμα του πεπτικού συστήματος, γι’ αυτό συστήνεται η κατανάλωση τους περίπου 15 με 30 λεπτά πριν το πρωινό γεύμα.

2.Επαρκής ενυδάτωση. Συστήνεται η κατανάλωση νερού (τουλάχιστον 250 ml) λίγο πριν ή μαζί με το προβιοτικό, ώστε να αραιώνονται τα οξέα του στομάχου και να αυξάνονται οι πιθανότητες να φτάσουν στο έντερο, χωρίς να εχει μεταβληθεί η δραστικότητά τους.

3.Κατανάλωση υγιεινού γεύματος και πρεβιοτικών. Ένα υγιεινό και ισορροπημένο γεύμα ευνοεί τη δράση των ευεργετικών στελεχών των βακτηρίων. Τα καλά βακτήρια αγαπούν τα φρούτα και τα λαχανικά, τα καλά λιπαρά και τις φυτικές ίνες, ενώ δεν επιθυμούν τη ζάχαρη και τα επεξεργασμένα τρόφιμα. Ιδανικά συστήνεται ο συνδυασμός κατανάλωσης προβιοτικών με πρεβιοτικά. Τα πρεβιοτικά είναι τροφές που λόγω της σύστασής τους σε φρουκτο-ολιγοσακχαρίτες και ινουλίνες τρέφουν και βοηθούν την ανάπτυξη και διατήρηση των ήδη υπαρχόντων ευεργετικών βακτηρίων της εντερικής χλωρίδας. Τέτοιες τροφές είναι για παράδειγμα το κρεμμύδι, το σπαράγγι, το σκόρδο, τα πράσα, η μπανάνα, το σιτάρι, η βρώμη, η ρίζα πικραλίδας, οι αγγινάρες.

4.Προσεκτικό διάβασμα του φύλλου οδηγιών χρήσης του σκευάσματος. Κάθε συμπλήρωμα έχει το δικό του σύνολο οδηγιών, που αναφέρει μεταξύ άλλων το βέλτιστο χρόνο λήψης του συμπληρώματος, πριν ή κατά τη διάρκεια ενός γεύματος, τη συχνότητα λήψης και τις τυχόν προειδοποιήσεις ασφαλείας.

5.Προσοχή στην ημερομηνία λήξης. Όπως τα περισσότερα προϊόντα διατροφής, συμπεριλαμβανομένου των βιταμινών, και αυτά τα συμπληρώματα έχουν συγκεκριμένη διάρκεια ζωής. Συστήνεται λοιπόν στους καταναλωτές, η αποφυγή της κατανάλωσή τους μετά την ημερομηνία λήξης τους.

6.Σωστή αποθήκευση σύμφωνα με τις οδηγίες του προϊόντος.

7.Κατανάλωση προβιοτικών μετά απο συμβουλή ιατρού ή διαιτολόγου.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1. Kristensen, N. B., Bryup, T., Allin, K. H., Nielsen, T., Hansen, T. H., & Pedersen, O. (2016, January 15). Alterations in fecal microbiota composition by probiotic supplementation in healthy adults: a systematic review of randomized controlled trials, Genome Medicine, 8(52)

2. Maria Kechagia et al (2013). Health Benefits of Probiotics: A Review, ISRN Nutrition.

3. Parnell, J. A., & Reimer, R. A. (2011). Prebiotic fibers dose-dependently increase satiety hormones and alter Bacteroidetes and Firmicutes in lean and obese JCR: LA-cp rats. British Journal of Nutrition, 107(04), 601-613.

4. Raghuwanshi S, et al (2018). Probiotics: Nutritional Therapeutic Tool, J Prob Health, 6:1

5. Suez, J., Korem, T., et al, (2014). Artificial sweeteners induce glucose intolerance by altering the gut microbiota. Nature, 514(7521), 181-186.

6. World Health Organization (2000). Nutrition for Health and development. Geneva: WHO, 2000:9-10

Μαστορή Χριστίνα

Διαιτολόγος – Διατροφολόγος, ΜΡΗ